فرهمند علیپور
صبح روز بيست و پنجم فروردين 1381 در برابر مسجد دانشگاه تهران هزاران تن از علاقمندان راه بازرگان و طالقانی و مصدق گرد آمدند تا با سحابی و نزدیک به یک قرن مبارزه و تلاشهای او در عرصه آزادی خواهی، روشنفکری دینی وداع کنند.
گزارشی که در پی می آید سعی دارد تا گوشه هایی از زندگی این مبارز مرد معاصر را به تصویر بکشید.
فرزند مشروطه
يداله سحابي فرزند مشروطه است. او در روزگاري چشم به جهان گشود که میلیون ها ایرانی مشروطه خواه در کنار رهبرانشان قانون و عدالت طلب را می کردند و برای ایجاد آن قیام کرده بودند.
سحابي مدارس ابتدائي و متوسطه را در تلاطمهاي سياسي زمان سيد ضياءالدين طباطبائي وكودتاي 1299 سپري ساخت. در زماني كه جنگ بين المللي دوم به بيماري و قحطي‌شديد و تنگي معيشت دامن مي‌زد و روزگار تيره و تاري را در پيش ديدگان ترسيم مي‌كرد.
سحابي جوان در تأثير از نسيم بيداري و شور آموختن بزودي به دارالفنون و سپس دارالمعلمين‌مركزي راه جست و تحت تأثير شخصيت ميرزا ابوالحسن‌خان فروغي قرار گرفت. وي تحصيلات‌عاليه را در دارالمعلمين عالي كه بعداً دانشسراي عالي نام گرفت ـ در رشتة علوم طبيعي سپري‌ساخت و در سال 1311 در زمره محصلين اعزامي به فرانسه رهسپار سفري 4 ساله‌شد.
نگاهي به خاطرات سحابي نشان مي‌دهد كه از سنين جواني شوق زائدالوصفي نسبت به آموختن ودانش اندوزي در او موج مي‌زده است. شوری كه به او اجازه مي‌دهد علي رغم مشكلات خانوادگي ترك‌همسر و فرزندان کند و رهسپار اروپاي گردد. ذهن و ضمير صاف و ديانت پيراسته از خرافات‌در غربت فرنگ او را مددكار مي‌شود و انديشة او را بجاي گرايش به كژراهه‌ها معطوف وطن و تدارك‌توشه براي خدمت به ميهن مي‌سازد.
مثلث سحابی، بازرگان طالقانی
در سال 1312 اتفاقی كوچك با نتايجي بزرگ و قابل تامل رخ مي‌دهد.سحابي كه پس از يكسال اقامت در فرانسه به قصد ديدار خانواده بندرمارسي را با كشتي تجاري به‌مقصد بيروت ترك مي‌كند در عرشة كشتي به دو جريان ايراني كه اتفاقاً از محصلين اعزامي به فرانسه هستند برمي‌خورد. روح سحابي با روح آن دو كه چون او نماز مي‌خوانند و به متانت رفتارمي‌كنند پيوند مي‌يابد و هسته دوستي عميقي بين محمد قريب، مهدي بازرگان و يداله سحابي‌شكل مي‌گيرد.
اما آشنایی بازرگان از عرشه كشتي به عرصه زندگي تسري مي‌يابد و آن دوچون دو يار همیشگی همواره در کنار یکدیگر بودند. گرايش آنان به مشي علمي و شيوه‌هاي دانش تجربي و شكل پذيري روحيات اين دو با استدلال‌علمي و منطقي به آنان اين امكان را بخشيد كه با توجه به ايمان باطني و ساختار مذهبي خود به" تحكيم دين از راه ترويج علم بپردازند و در جهت امحاء انديشة ضلاليت كيش و دانش" تلاش مؤثر كنند.
همچنین از آنجا كه احتياج روز را در"كار جمعي" و وجود تشكلها، صنوف و احزاب مي‌ديدند و منتقد روحيه تك زيستي و خود محوري ايراني بودند، خود آستين همت بالا زده و به‌عنوان پيشقراولان انديشة "جامعه مدني" به تاسيس دهها انجمن، سازمان، نهضت، جمعيت، موسسه و شركت همت گماشتند.
آيت الله سيد محمود طالقاني سومين ضلع كمال بخش اين مجموعه بود كه با بهره‌گيري از معارف‌قرآني و انديشة زلال ديني از سر مسئوليت و حريّت به جمع آنان پيوسته بود و در فعاليتهاي اجتماعي و سياسي پرچمدار مجاهدتي گسترده بود.
حاصل اين اتفاق سه گانه و احساس مسئوليت جمعي علاوه بر تشكيل سازمانها بر نهضت‌ها وپرورش افكار و انديشه‌ها تحمل محاكمات و مرارت‌هاي حبس و تبعيد بود.
آنان در كشور استبداد را هدف قرار داده بودند كه كوچكترين تلاش عليه آن بهائي سنگين‌درپي داشت.
از جمله نكات قابل توجه در زندگي اين سه يار فرهيخته تلاشي است كه هر يك در بجاي گزاردن اثري قرآني در طول مدت زندان و تبعيد داشته‌اند. طالقاني تفسير «پرتوي از قرآن» بازرگان تحليل«سيرتحول قرآن» و سحابي" تبيين خلقت انسان در قرآن" را به عنوان يكي از دستاوردهاي فراغت‌و مطالعه در زندان به جامعه عرضه داشتند آثاري كه هر يك هنوز قله هائي در پژوهش در عرصة‌قرآن‌شناسي بشمار مي‌رود.
در عرصه علم
دكتر سحابي بويژه علاوه بر مشغوليت‌هاي ذهني فوق براي آموزش و پرورش اهتمام ويژه داشت.كارنامة زندگي او بيانگر اين است كه وي تا چه اندازه به اصالت فعاليتهاي فرهنگي و تمركز بر تعليم نوجوانان و جوانان باور داشته است.
وي در سال 1325 به رياست فرهنگ تهران منصوب شد و همه توان خود را به سامان بخشي‌وضعيت آشفته مدارس تهران كه در نتيجه تلاطمات سياسي به حال تعطيل در آمده بودند مصروف‌کرد.
تاسيس دانشسراي تعليمات ديني تاسيس دبيرستان كمال و تاسيس دبيرستان كوثر همگي به نيت‌توجه به تحصيلات شايسته متوسطه و ايجاد بينش و ظر افت فكري و اعتقادي در مقطعي بود كه‌بگفته دكتر «پاگرد علمي براي دانش آموزاني است كه قصدادامه تحصيل در دانشگاه را دارند» وي‌پس از پيروزي انقلاب چه در زماني كه وزير مشاور در طرحهاي انقلاب بود و چه در زمان نمايندگي‌مجلس هيچ‌گاه از خدمت به اين انديشه سر باز نزد. بطوري كه بخشي از تلاشهاي او سرانجام به‌تصويب قانون مدارس غير انتفاعي منتهي شد و توجه جامعه را به لزوم تمركز بيشتر بر امر خطيرآموزش و پرورش معطوف ساخت.
.
تلاشهاي سحابي همچون بازرگان و طالقاني سرانجام به پرورش نسلي منتهي شد كه با برخورداري‌از آگاهي و بينش قرآني با اتحاد و همدلي شالوده‌هاي حكومت استبدادي را در هم ريختند اما ديري‌نپائيد كه كشمكش‌هاي سياسي و آزمنديهاي قدرت همچنين عدم آشنائي توده‌هاي مردم پر حرارت از گوهر آزادي انقلاب را به كژراهه‌ها و بي‌راهه‌ها رهنمون شد. هر چند اين تلاطمهاي سياسي وطرد و نفي‌هاي حاصل از تنگ نظري بسياري از مبارزين قديم را در عرصة مسئوليت‌هاي اجتماعي‌منزوي ساخت اما سحابي همچون بازرگان و ديگر يارانش كنج عافيت نجست و علي رغم مخاطرات‌بسيار مانند پدري نگران امر بمعروف و نهي از منكر پيشه ساخت.
فقدان طالقاني در پگاه انقلاب و از آن سخت‌تر درگذشت بازرگان در سال 1373 براي سحابي رنجي‌جانكاه بود و فقدانی بزرگ در زندگي او بر جاي گذاشت. گوئي مشيت خداوند بر اين قرار گرفته بود كه‌سحابي به تنهائي و در سراشيب كهولت راه را دنبال كند. كساني كه از نزديك با او محشور بودندميديدند كه پيرمرد در آستانة 90 سالگي هر چند نحيف و لاغر و خميده است و چشمانش پس ازيك عمر مطالعه و نگارش آب آورده و بيمار مي‌نمايد اما همچنان در پشت عينك ذره بيني‌اش‌سرشار از نگراني است. نگراني براي كشور بحران زده و در تلاطم. گوئي درون سينة اين پيكراستخواني هنوز قلبي پرمهر به قوت مي‌تپيد. در اين آخرين روزها دستان لرزان دكتر كه عصايش رابزحمت در چنگ مي‌فشرد ستون بدن شده بود تا او را به اعتراض به مجلس شورا بكشاند. دكترمعترض بود. زيرا ياران نهضت آزادي و ملي و مذهبي را به اتهام واهي براندازي به سلولهاي انفرادي‌و بازجوئيهاي طاقت فرسا برده بودند.
واپسين سال حيات او براي همه كساني كه مردان بزرگي چون او را قبلة فكري كرده بودند سال‌عبرت آموزي بود. او در نتيجه بيماري و ضعف جسماني از تلاش و تحرك باز نمي‌ايستاد. براي‌شركت مردم در انتخابات سال 80 بيانيه مينگاشت. وكلاي شجاعي را كه بدفاع از متهمان وبيگناهان پرداخته بودند به نامه‌ای تفقد و تقدير مي‌نمود و براي سران سه قوه و بزرگان كشور نامه‌هائي سرشار از نصايح و تذكار در سال مينگاشت.
پيام تسليتها؛ از خامنه‌اي تا خاتمی ، کروبی و آیت الله منتظری
در تسلیت درگذشت سحابی همه گروهها و چهرهای برجسته و شاخص بیانه دادند از فراکسیونهای مختلف مجلس (همچون فراکسیون کردها) تا دانشجویان دربند و مبارز (تحکیم و..) پیامی را صادر کردند. که این خود نشان از عظمت تاثیر زندگی و افکار سحابی بود. از آن جمله رهبر جمهوری اسلامی، رئیس جمهور و رئیس مجلس نیز در پیام هایی جداگانه فقدان او را تسلیت گفتند.
یکی از جالب توجه ترین این پیام ها، متن پیام آیت الله خامنه ای بود، این پیام برخلاف عرف موجود در صداوسیما به طور کامل خوانده نشد و همچین در انتهای ساعت برخی از بخش های خبری قرار گرفت و خامنه ای در نامه خود به بزرگی این مرد اذعان کرده و نوشته بود:"مرحوم دكتر سحابي مردي با ايمان، با حقيقت، خوش روحيه و مقاوم بود. در دوران نظام جمهوري اسلامي پس از مقطعي كه وي از قواي مجريه و مقننه خارج شد اختلاف برخي از ديدگاههايش با مسئولان كشور وي را به وادي بي‌انصافي و غرض‌ورزي سوق نداد. او مردي ديندار و متعبد و درست كردار بود."
آیت الله منتظری در پیامی که خطاب به مهندس عزت الله سحابی نوشت، ضمن عرض تسلیت نوشت: آن مرحوم از چهره‌هاي ارزنده‌اي بودند كه با رفيق و همتاي خود مرحوم مهندس مهدي بازرگان (طاب ثراه) در راه گشايش نسل جوان و دانشگاهي به ارزشهاي اصيل اسلامي و تعليمات گرانبهاي ائمه معصومين سلام الله عليهم اجمعين و آشنا نمودن ملت به آزاديهاي مشروع وحقوق اساسي آنان و مبارزه با استبداد و ظلمها و تجاوزات قدمهاي مؤثري برداشتند و بدين جهت مورد غضب و كينه دستگاه جبار زمان خود واقع شدند.
محمد خاتمی نیز که آن روزها ریاست جمهوری ایران را بر عهده داشت در پیام تسلیت خود آورد:" او از پيشگامان احياي تفكر ديني در دانشگاه و از مبارزان قديم راه استقلال و آزادي و از خدمتگذاران ثابت‌قدم به اسلام و ايران بود و به يقين دهها سال تلاش گران قدر آن مرحوم براي اعتلاي فرهنگ اسلامي و نيز پيشرفت علمي فرهنگي و سياسي كشور در ذهن منصف ملت شريف ما بجا خواهد ماند. جامعه متدين و هوشيار قدرشناسي از سرمايه‌هاي انساني خود را هرگز از ياد نمي‌برد و حرمت نهادن به بزرگان را لازمه هويت بخشيدن به خويش و نهادي كردن خدمت مي‌داند."
مهدی کروبی در کسوت ریاست مجلس اصلاحات نیز در پیام تسلیتی نوشت :"درگذشت شخصيت ارزشمند علمي و بنيانگذار نهاد‌هاي مهم آموزشي و فرهنگي كشور و همسنگر ابوذر زمان مرحوم آيت‌الله طالقاني موجب تأسف و تأثر عميق گرديد. اينجانب كه در طول دوران مبارزات استقلال‌طلبانة ملت بزرگ ايران مدتي با اين انسان شريف هم زندان بودم از نزديك تعبد وي به مسائل ديني و مذهبي سلامت نفس و خصلتهاي نيكوي انساني او را لمس نمودم." کروبی در نشست علنی مجلس به شخصیت دکتر سحابی اشاره کرده بود و گفته بود: "عالم بزرگوار دكتر سحابي از چهره‌هاي مذهبي بود كه در دوران خفقان رضاشاهي عليه دين‌زدايي و هجمه‌هاي فرهنگي غرب و شرق مبارزه كرد."
به نمایندگی آیت الله منتظری
در روز تشییع پیکر دکتر سحابی و پیش از آنکه نماز میت برگزار شود، از بلندگوهای مسجد تهران اعلام شد که محسن کدیور به نمایندگی آیت الله العظمی منتظری نماز میت را امامت خواهد کرد. که این نیز سندی دیگر شد حکایت از بزرگی این مرد. آن روز مهندس لطف الله میثمی از فعالان ملی – مذهبی در سخنانی کوتاه پس از مراسم خاکسپاری در امامزاده عبدالله شهر ری در توصیف این شخصیت گرانقدر گفت:" داستان دكتر سحابي داستان وادي عشق است. دكتر سحابي مي‌گفت رب من الله است. او عبد خدا بود و بندگي ديگري را تحمل نمي‌كرد." ميثمي گفت: "مهندس بازرگان گويا شمس خود را در دكتر سحابي مي ديد او مولايي بود عاشق و مرادش دكتر سحابي بود"
ميثمي درحالي كه خطاب به دوستداران سحابي سخن مي‌گفت افزود: "امروز روز رحلت كسي است كه بر مصدق نماز گزارد امروز روز رحلت كسي است كه بر طالقاني ،بازرگان ،داريوش و پروانه فروهر نماز گزارد ."
احمد صدر حاج سید جوادی، عضو نهضت آزادی نیز در سخنانی با بيان اين مطلب كه "سحابي مي‌خواست دين بدون پوسته و قشر بين جوانان ترويج شود،" ابراز اميدواری کرد" كه جوانان ايراني بتوانند بخوبي راه دكتر سحابي مهندس بازرگان و حضرات آيات طالقاني و زنجاني را بپيمايند."
در طول مراسم تشييع دكتر سحابي و در زمان خاكسپاري، جمعي از شركت‌كنندگان شعار «سلام بر مصدق درود بر سحابي» و «سحابي مبارز، تسليت تسليت» سر مي‌دادند.
.سوابق و خدمات فرهنگي و علمي
اگر بخواهیم به صورت تیتر وار برخی از مهمترین سوابق و خدمات دکتر سحابی را در عرصه فرهنگ و علم ترسیم کنیم به چنین تصویری دست خواهیم یافت.
قبولي در مسابقه اعزام محصل به خارج در سال 1310 و تحصيل در رشته گياه شناسي و آبهاي زيرزميني و اخذ درجه دكتراي دولتي در زمين‌شناسي از دانشگاه ليل فرانسه.
25 سال تدريس در دانشگاه تهران به عنوان اولين استاد ايراني زمين‌شناسي و تربيت صدها متخصص زمين‌شناسي .
70 سال تدريس متناوب در دبيرستانها و مؤسسات عالي كشور.
تأسيس مؤسسه فرهنگي اخلاق.
تأسيس دبيرستانهاي كمال (1337) و كوثر (1369) از ممتازترين مدارس تهران و ايران .
مشاركت در تأسيس شركت انتشار.
تأسيس آموزشگاه تربيت معلم تعليمات ديني جهت پرورش آموزگاران روشنفكر ديني.
رياست اداره فرهنگ تهران و توابع.
عضو شوراي عالي فرهنگي.
معاونت وزارت فرهنگ.
وزير مشاور در امور طرحها و برنامه‌هاي انقلاب در دولت موقت در دولت مهندس بازرگان
نماينده مردم تهران در اولين مجلس شوراي اسلامي
سوابق درخشان سياسي سحابی
عضويت در جبهه ملي و حمايت از مشي سياسي دكتر مصدّق " تا عهده‌دار شدن غسل و كفن و دفن و نماز بر جنازه او"
مشاركت در تأسيس نهضت مقاومت ملي بلافاصله پس از كودتاي سال 1332
اخراج از دانشگاه به خاطر مشاركت در نوشتن نامه اعتراض آميزي به دولت كودتا به خاطر عقد قرارداد اسارت آور كنسرسيوم نفت
مشاركت در تأسيس نهضت آزادي ايران در سال 1341.
تحمل 4 سال زندان و تبعيد به برازجان
مشاركت در تأسيس جمعيت ايراني دفاع از آزادي و حقوق بشر 1356.
قبول مسئوليت و مديريت كميته تنظيم اعتصابات در ايام انقلاب.
مشاركت در تأسيس جميعت حاكميت ملت سال 1365.
این روزها و طلب مرگ از خدا !
مهندس سحابی فرزند دکتر سحابی است از پدر همه خوبی ها را به ارث برد و خود نیز بر آن افزود. او این روزها از خدا طلب مرگ می کند. اما چه شده است که در آستانه سالگرد درگذشت پدر، پسر باید چنین نالان باشد؟
مهندس عزت الله سحابی که عضو شورای انقلاب، عضو مجلس خبرگان قانون اساسی، رئیس سازمان برنامه و بودجه، نماینده دوره اول مجلس شورای اسلامی و از پیش کسوتان مبارزه برای آزادی در ایران، با انتشار نامه ای سرگشاده ، از ستمی که امروز بر ایران و شهروندان ایرانی می رود،ابراز نگرانی کرد و در نامه ای دردناک می نویسد: :
تحمل حوادث و دردهایی که در این نه ماهه بر این سرزمین و فرزندانش رفته است برای من در این سنین آخر عمر بسی سخت و ناگوار بوده است. از توان ملی این کشور که به سان قالبی یخ در دست دولتی بی کفایت به سرعت در حال ذوب شدن است تا آنچه در خیابانها و زندانها بر فرزندان حق‌گو و حق‌طلب این آب و خاک گذشته است. اما در روزهای اخیر شنیده‌هایم غم جانکاه دیگری بر این تن رنجور ریخته است که نمی‌دانم شکایت این درد را به کجا ببرم و چه کاری از دستم ساخته است...
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر